ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە رەھىمدىل ئاللاھنىڭ ئىسمى بىلەن (باشلايمەن)
بۇ سۈرىنىڭ « سەھەرنىڭ يوپيورۇق ۋاقتى، چاشگاھ ۋاقتى » مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان « زۇھا » ئىسمى 1 - ئايەتتىن ئېلىنغان:
« چاشگاھ ۋاقتى بىلەن » ( 1 ).
قۇرئاندا « چاشگاھ ۋاقتى » ئادەتتە « ئاخشام »نىڭ قارىمۇ قارشىسى سۈپىتىدە ئىشلىتىلىدۇ. سۈرىگە ئىسمى بېرىلگەن ئايەتتىكى « چاشگاھ ۋاقتى » ئارقىلىق، جاھىلىيەت كېچىسىگە خاتىمە بەرگەن كۈندۈز سەھىرى نەزەردە تۇتۇلغان بولۇشى مۇمكىن. زۇھا سۈرىسىمۇ لەيل، فەجر ۋە ئەسرگە ئوخشاش ئىسىملىرى زاماننىڭ پارچىلىرىنى ئىپادىلىگەن سۈرىلەر كاتېگورىيسىگە كىرىدۇ.
سۈرە دەسلەپكى مەزگىلدە نازىل بولغان سۈرىلەردىن بىرىدۇر.
سۈرىنىڭ 3 - ئايىتىمۇ ئىشارەت قىلغاندەك، ۋەھىي جەريانىدا نورمال دەپ قارىلىشى كېرەك بولغان بىر توختاپ قېلىشنىڭ بىنورمال ۋە ياكى پۈتۈنلەي توختاپ قالدى دەپ ئەنسىرەش تۇيغۇسى پەيدا بولغان مەزگىلدە نازىل بولغان. سۈرىنىڭ باشتىن ئاخىر رەسۇلۇللاھنىڭ شەخسى تارىخى ھەققىدە مەلۇمات بەرگەنلىكى ۋە ئۇنىڭ شەخسىيىتىنى شەكىللەندۈرۈش مەقسەت قىلىنغان بىر سۈرە ئىكەنلىكى نەزەردە تۇتۇلغاندا، مۇززەممىل - قەلەم سۈرىسى ئارىسىدا ئورۇن ئالغان، 5- قېتىمدا نازىل بولغان سۈرە دەپ قاراش مۇۋاپىق بولسا كېرەك؟!. بۇنى بۈۋى ئائىشەنىڭ قەلەم سۈرىسى ھەققىدىكى رىۋايەتلىرى كۈچلەندۈرمەكتە.
مەزكۇر سۈرە ئۈچ قىسىمدىن تەركىپ تاپقان بولۇپ، سۈرە رەسۇلۇللاھقا تەسەللى بېرىش بىلەنلا قالماستىن، ئۇنىڭغا كېلەچەك ھەققىدە خوشخەۋەر بېرىدۇ.
رىۋايەتلەر بۇ سۈرىنىڭ بىر ۋەھىي توختاش ( فەترەتى ۋەھىي ) ھادىسىسىدىن كېيىن نازىل بولغانلىقىنى بايان قىلىدۇ. بۇ ھەقىقىي مەنىدە بىر « فەترەت » بولمىسا كېرەك. بۇنى دەسلەپكى مەزگىلدە نازىل بولغان ۋەھىي بولغانلىقتىن، ۋەھىينىڭ نازىل بولۇش رېتىمى ھەققىدە تەجرىبىنىڭ كەمچىل بولۇشىدىن پەيدا بولغان ئەندىشە دەپ قاراش لازىم. رەسۇلۇللاھ ئىككى ۋەھىي ئارىسىدىكى نورمال بىر توختاشنى پۈتۈنلەي توختاپ قېلىش دەپ ئويلاپ قالغانلىقتىن ئەندىشە قىلغان بولۇپ، بۇ سۈرە بىلەن رەسۇلۇللاھقا تەسەللىي بېرىلگەن.
زۇھا، قوشمىقى دەپ قارالغان ئىنشىراھ سۈرىسى بىلەن بىرلىكتە رەسۇلۇللاھقا ئىلھام بەرگەن سۈرىدۇر.
سۈرىدە رەسۇلۇللاھقا تەسەللىي بېرىش بىلەنلا قالماستىن، ئۇنىڭغا كېلەچەك ھەققىدە خوش بىشارەت بېرىلىدۇ. بۇ سۈرىمۇ دەسلەپكى مەزگىلدە نازىل بولغان سۈرىلەرگە ئوخشاش رەسۇلۇللاھنىڭ شەخسىيىتىنى بەرپا قىلىشنى مەقسەت قىلماقتا.
سۈرە ئۈچ بۆلەكتىن تەركىپ تاپقان بولۇپ، بىرىنچى بۆلەك قەسەم ۋە خوشخەۋەرلەردىن تەشكىل تاپقان ( 1 - 5 ). ئىككىنجى قىسمىدا ( 6 - 8 - ئايەتلەر ) رەسۇلۇللاھنىڭ رىسالەتتىن بۇرۇنقى ھاياتىغا مۇناسىۋەتلىك مەلۇماتلار بايان قىلىنغان. ئۈچىنچى قىسمىدا، رەسۇلۇللاھنى تەربىيىلەش مەقسەت قىلىنغان ئايەتلەر ئورۇن ئالغان ( 9 - 11 - ئايەتلەر ).
سۈرە، جاھالەت قاراڭغۇلىقىغا خاتىمە بەرگەن ۋەھىينىڭ نۇر چاقناپ تۇرغان سەھىرىنى ۋە ئۇ سەھەردىن خۇش بىشارەت بەرگەن كېچىنى شاھىت قىلىپ، « رەببىڭ سېنى تاشلىۋەتكىنىمۇ يوق، سەندىن رەنجىپ قالىغىنىمۇ يوق » ( 3 ) ۋە بۇ خوشخەۋەرنىڭ كېلەچەكتە رىئاللىققا ئايلىنىدىغانلىقى ھەققىدىكى كاپالەت، ئۆتمۈشتە ئۇنىڭغا قىلىنغان ئىلاھىي ئىلتىپاتتۇر:
ئۇنىڭغا بىر چاغلاردا يېتىم، نېمە قىلىشنى بىلەلمەي قالغان ۋە مۇھتاج ئىكەنلىكى تۆۋەندىكى ئايەتلەردە ئەسكەرتىلىدۇ:
أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآَوَى (6) وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى (7) وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى (8)
« ئۇ سېنى يېتىم كۆرۈپ پاناھلاندۇرمىدىمۇ؟ (6) سېنى تېڭىرقىغان كۆرۈپ ساڭا يول كۆرسەتمىدىمۇ؟ (7) سېنىڭ مۇھتاجلىقىڭنى كۆرۈپ بىھاجەت قىلمىدىمۇ؟ (8) »
ئۈچىنچى قىسىمدا، ئۇنىڭغا بېرىلگەن نېمەتلەرنىڭ شۈكرىسىنىڭ دەل شۇ نېمەتنىڭ جىنسىدىن بولىدىغانلىقى ئىما قىلىنىپ، ئاجىز، يېتىم - يېسىرلارنى ھىمايە قىلىش، مۇھتاجلارنىڭ ھاجىتىنى راۋا قىلىشقا بۇيرۇلۇپ، رەببىنىڭ ھىدايىتى ۋە نېمىتىگە قانداق مىننەتدارلىق بىلدۈرۈش ئۇسلۇبى كۆرسىتىلگەن. بۇ ئارقىلىق بارلىق خىتاب قىلىنغۇچىلارغا ۋەز - نەسىھەت قىلىنغان:
فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ (9) وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ (10) وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ (11)
« شۇڭا يېتىمغا قوپاللىق قىلما (9). (ياردەم) ئىستىگۈچىنى-تىلەمچىنى سىلكىشلىمە (10). رەببىڭنىڭ نېمىتىنى (داۋاملىق) ئەسلەپ تۇر (11).»
بۇلار ئارقىلىق ھەممىمىزگە، رەسۇلۇللاھ سىلەر ئۈچۈن مىسلىسىز بىر نېمەتتۇر، سىلەر بۇ بۈيۈك نېمەتنى ئۇنۇتماڭلار! دېمەكتە.
