ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە رەھىمدىل ئاللاھنىڭ ئىسمى بىلەن (باشلايمەن)
مەزكۇر سۈرە « بۈيۈك قىيام » ياكى قايتىدىن تىرىلىش مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان « قىيامەت » كەلىمىسى بىلەن ئاتالغان. بۇ كەلىمە سۈرىنىڭ بىرىنچى ئايىتىدە تىلغا ئېلىنىپلا قالماستىن، سۈرىنىڭ پۈتۈن مەزمۇنىمۇ قىيامەت بىلەن مۇناسىۋەتلىك. قۇرئاندا قىيامەت بىلەن مۇناسىۋەتلىك 14 سۈرە بار.
سۈرە دەسلەپكى مەزگىلدىكى مۇسھەب ۋە تەپسىرلەردە بۇ ئىسىم بىلەن ئاتالغان.
قىيامەت كەلىمىسى ئىپادىلىگەن مەنا دائىرىسىگە « ئەڭ ئاخىرقى ۋاقىت - ئەس سائەھ »، « ھېساب كۈنى - يەۋمۇد دىن »، « بۈيۈك پەرياد - يەۋمۇل فەزەئىل ئەكبەر » قاتارلىق ئىسىملارمۇ كىرىدۇ، بۇ كەلىمىلەر قۇرئاندا تىلغا ئېلىنغان.
سۈرە مەككىدە نازىل بولغان بولۇپ، مەزمۇن جەھەتتىن سېلىشتۇرۇپ ئوقۇغان ۋاقتىمىزدا قارىئە، مۇرسەلات، بەلەد، تارىق، شەمس ۋە تىن سۈرىلىرىگە ئوخشاش شەخس نىشان قىلىنغان دەۋەت باسقۇچىدىن كېيىن ۋە مۇسۇلمانلارغا قارىتىلغان ئېمبارگو مەزگىلىدىن بۇرۇن نازىل بولغانلىقىنى كۆرىۋالغىلى بولىدۇ.
دەسلەپكى مەزگىللەردىكى مۇسھەبلەردە قارىئە سۈرىسىنىڭ ئارقىسىغا تىزىلغان. مەزكۇر سۈرىدە ئىنكارچىلارغا قارىتا قاتتىق رەددىيە بېرىلمىگەن بولسىمۇ، مەشھۇر بولغان قۇرئان سۈرىلىرىنىڭ نازىل بولۇش تەرتىپلىرىدە نەجم سۈرىسىنىڭ ئارقىسىغا تىزىلغان. مەزكۇر سۈرە دەۋەتنىڭ 4 - ياكى 5 - يىلى نازىل بولغان بولسا كېرەك.
قۇرئاندا قىيامەت ۋە ئاخىرقى سائەت بىلەن مۇناسىۋەتلىك بارلىق بۆلەكلەر ۋە سۈرىلەردە كۆرۈلگەن ئۇسلۇب بۇ سۈرىدىمۇ روشەن ھالدا ئۆزىنى نامايەن قىلماقتا.
سۈرە قىيامەتكە قەسەم قىلىش بىلەن باشلىغان تۇنجى سۈرە بولۇپ، قىيامەت ئاساسىي تېما قىلىنىش ئارقىلىق بىۋاستە ھالدا ئىنسانغا خىتاب قىلماقتا. چۈنكى مەزكۇر سۈرىدە بارلىق ئىنسانلار كۆزدە تۇتۇلغان ھالدا ئالتە قېتىم « ئەل - ئىنسان » كەلىمىسى ئىشلىتىلگەن ۋە بۇ ئارقىلىق « ئىي ئىنسان! ئۆلگەندىن كېيىن قانداق بولۇشنى ئويلاۋاتىسەن؟ » دېگەن سوئالنى سوراۋاتىدۇ دېسەكمۇ خاتالاشمايمىز.
مەزكۇر سۈرىدە جان ئۈزۈۋاتقان ۋاقىتتىكى مەنزىرە ئەڭ جانلىق شەكىلدە بايان قىلىنغان:
كَلَّا إِذَا بَلَغَتِ التَّرَاقِيَ (26) وَقِيلَ مَنْ رَاقٍ (27) وَظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ (28) وَالْتَفَّتِ السَّاقُ بِالسَّاقِ (29) إِلَى رَبِّكَ يَوْمَئِذٍ الْمَسَاقُ (30)
«شۇنداق، جان بوغازغا-ھەلقۇمغا يەتكەندە (26). «(بۇنى) كىم داۋالايدۇ؟» دېيىلگەندە (27). (سەكراتتا ياتقان ئادەم) بۇ «دۇنيادىن جەزمەن ئايرىلىش ئىكەن» دەپ بىلگەندە (28). (سەكراتنىڭ قاتتىقلىقىدىن) پاچاق-پاچاققا كىرىشىپ كەتكەندە (29). دەل شۇ كۈندە ھەيدەپ بېرىلىدىغان جاي پەقەت رەببىڭنىڭ ھۇزۇرىدۇر (30).»
سۈرىدە قايتىدىن تىرىلىش مەقسىتى بولغان مۇكاپات ۋە جازا، ئۇنىڭ ئۇلىدا ياتقان ياخشىلىق ۋە يامانلىق ئارىسىدىكى پەرق ھەققىدە مەلۇماتلار بېرىلگەن. ئەڭ ياخشى بۇزۇلسا ئەڭ ئەسكى بولىدۇ. شۇڭا ئەڭ ياخشى بولغان ئىنسان شۇ ياخشى ھالىتىنى ساقلاپ قالسۇن دەپ تۆۋەندىكى ئايەتلەر ئەڭ ياخشىنى ئاگاھلاندۇرماقتا:
أَوْلَى لَكَ فَأَوْلَى (34) ثُمَّ أَوْلَى لَكَ فَأَوْلَى (35)
« ). ساڭا (ھالاكەت) تېگىشلىك! تېگىشلىك بولغاندىمۇ تازا تېگىشلىك! (34). يەنە ساڭا (ھالاكەت) تېگىشلىك! تېگىشلىك بولغاندىمۇ تازا تېگىشلىك! (35). »
بۇ ئايەتلەر ئارقىلىق ئەجىلىنىڭ يېقىنلىشىۋاتقانلىقى، ئېمتىھان ۋاقتىنىڭ توشۇشقا قاراپ ئىلگىرىلەۋاتقانلىقى ئەسكەرتىلىش بىلەن بىرگە، ئەڭ ياخشىغا ( مۆتىۋەر مەخلۇققا ) ئامانەت قىلىنغان نەرسىلەرنى ئەسلى مەقسىتىنىڭ ئەكسىچە ئىشلىتىۋاتقان ئىنسانغا بىۋاستە ھالدا خىتاب قىلىدۇ ۋە ئىنساننىڭ ئۆز ئىختىيارىغا قويۇپ بېرىلمەيدىغان ھۆرمەتلىك، ئېتىبارى بار مەخلۇقات ئىكەنلىكىنى بايان قىلىدۇ:
أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى
« ئىنسان(جاۋابكارلىققا تارتىلماستىن) «ئۆز مەيلىگە قويۇۋېتىلىدىغانلىقىنى» ئويلامدۇ؟ » ( 36 ).
