ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە رەھىمدىل ئاللاھنىڭ ئىسمى بىلەن (باشلايمەن)
سۈرىگە « ھارام قىلىش، ھارام دەپ بىلىش » مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان « تەھرىم » ئىسمى بىرىنچى ئايەتكە ئاساسەن قويۇلغان:
« ئى نەبىي! نېمە ئۈچۈن ئاللاھ ساڭا ھالال قىلغان نەرسىنى ئاياللىرىڭنىڭ خۇرسەنلىكىنى كۆزلەپ (ئۆزۈڭگە) ھارام قىلىسەن؟ ئاللاھ ئەپۇ-مەغپىرەت قىلغۇچىدۇر، ناھايىتى رەھىمدىلدۇر » ( 1 ).
ئايەتتىن مەلۇم بولغاندەك ھالالنى « ھارام دەپ بىلگۈچى » رەسۇلۇللاھ بولۇپ، بۇ سەۋەبتىن رەببى ئۇنىڭغا ئازار تۈسىنى ئالغان بىر ئاگاھلاندۇرۇش بەرگەنىدى.
سۈرە، سۈرىنىڭ ئۈچتەنبىرىنى تەشكىل قىلىدىغان بىرىنچى بۆلىكى سەۋەبىدىن « نەبى سۈرىسى » دەپمۇ ئاتالغان. چۈنكى سۈرىنىڭ ئالدىنقى ئۈچتەنبىر قىسمى رەسۇلۇللاھنىڭ كىشىلىكىنى شەكىللەندۈرمەكتە. بۇنىڭ ئەڭ يارقىن دەلىلى 1 - ۋە 9 - ئايەتتىكى « ئى نەبى! » شەكلىدە بىۋاستە ھالدا رەسۇلۇللاھقا خىتاب قىلىنىشىدۇر.
سۈرە « مۇتەھەررىم » دەپمۇ ئاتالغان.
سۈرە مەدىنىدە نازىل بولغان ئاخىرقى سۈرىلەردىن بىرى بولۇپ، سۈرىنى تەشكىل قىلغان ئۈچ بۆلەك مەزمۇن جەھەتتىن بىر پۈتۈنلۈككە ئىگە بولغانلىقتىن، پەرقلىق زامانلاردا نازىل بولغانلىقى ھەققىدىكى قاراشلار توغرا ئەمەس. سۈرىنىڭ نازىل بولۇش ۋاقتىنى ئېنىق شەكىلدە ئوتتۇرىغا قويۇش تەس.
« ئاللاھ، سىلەرگە (نۆۋىتى كەلگەندە) قەسەملىرىڭلارنى (كاپارەت بېرىش ئارقىلىق) بۇزۇشنى پەرز قىلدى » ( 2 ) ئايىتىنىڭ مائىدە 89 - ئايەتنى ئىما قىلىۋاتقانلىقى نەزەرگە ئېلىنغاندا، سۈرىنىڭ مائىدە سۈرىسىدىن كېيىن نازىل بولغانلىقى مەلۇم بولماقتا. تۇنجى تەرتىپلەرنىڭ ھەممىسىدە ھۇجۇرات سۈرىسىنىڭ ئارقىسىغا تىزىلغان. بۇ تەخمىنەن ھىجرەتنىڭ 8- ياكى 9 - يىلىغا توغرا كېلىدۇ. نازىل بولۇش سەۋەبىگە مۇناسىۋەتلىك رىۋايەتلەرمۇ بۇ تارىخنى توغرىلايدۇ.
سۈرىنىڭ مەقسىتى ئۆرنەك ئىنسان تىپى بەرپا قىلىش بولۇپ، سۈرىدە رەسۇلۇللاھقا ئۆزىنىڭ رولى ئەسلىتىلىدۇ. بۇ رول ئارقىلىق بارلىق ئىش-ھەرىكىتىنىڭ ئىلاھىي نازارەت ئاستىدا ئىكەنلىكى تەكىتلىنىدۇ ( 1 - 2 ). رەسۇلۇللاھ ئالغان بۇ خىل ئاگاھلاندۇرۇشلار قالغان ئۆمرىنىڭ ئىلاھىي نازارەتتىن غەلبىلىك ئۆتكەنلىكى مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ. سۈرىدە « شەخسى ھايات » چۈشەنچىسى تارايتقىلى بولىدىغان ئەڭ يۇقىرى سەۋىيىدە كىچىكلىتىلگەن. قۇرئانغا رەسۇلۇللاھنىڭ قول تىقمىغانلىقىغا دەلىل سۈپىتىدە تەھرىم 1 - 3 ۋە ئەھزاب 37 - ئايەتلەر يېتەرلىكتۇر. بۇ « رەسۇلۇللاھنىڭ مەخپىي - يوشۇرۇن ئىشلىرى يوق » دېگەنلىكتۇر.
ئاللاھ رەسۇلۇللاھ ئۈستىدىن ئۇنىڭ ئەڭ يېقىنلىرىنىمۇ « ئۆرنەك بەرپا قىلىش » دائىرىسى ئىچىگە ئالغان ( 3 - 4 ) بولۇپ، نەبىنىڭ ئاياللىرىنىڭ ئادەتتىكى ئاياللاردەك مۇئامىلىدە بولالمايدىغانلىقى تەكىتلەنگەن ( 5 ). سۆز بۇ نۇقتىغا كەلگەندە ھەر دەۋرنىڭ مۆمىنلىرىگە ئومۇمىي بىر چاقىرىق قىلىنىدۇ. بۇ چاقىرىق ئائىلىنىڭ مەركىزى بولغان ئۆيلەرنى جەھەننەم ئەمەس، جەننەتنىڭ بىر تارمىقىغا ئايلاندۇرۇش چاقىرىقىدۇر:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ
« ئىي ئىمان ئېيتقانلار! ئۆزۈڭلارنى ۋە ئائىلەڭلارنى يېقىلغۇسى ئىنسان ۋە تاش بولغان دوزاخ ئوتىدىن ساقلاڭلار. » ( 6 ).
ھەقىقىي ياخشى ياتقان ياخشى ئەمەس، بەلكى يامانلىق بىلەن ئاكتىپ كۆرەش قىلغان ياخشىلاردۇر. بۇ سەۋەبتىن سۈرە رەسۇلۇللاھقا بىۋاستە ھالدا خىتاب قىلىپ، ئۇنى ئاكتىپ ياخشىلاردىن بولۇشقا بۇيرۇيدۇ ( 9 ).
سۈرىدە ھەزرىتى نۇھ ۋە ھەزرىتى لۇتتىن ئىبارەت ئىككى رەسۇلنىڭ ئاياللىرى « ئىبرەتى ئالەم » سۈپىتىدە تىلغا ئېلىپ ئۆتۈلگەن ( 10 ) بولۇپ، بۇ ئارقىلىق « ياخشى كىشىنىڭ يېقىنى بولۇش ياخشى بولغانلىقىنىڭ كاپالىتى ئەمەس » دېيىلمەكتە. شۇنىڭ بىلەن بىرگە بۇ، ئايالى سەۋەبىدىن بىتەلەي بولغان ھەر دەۋرنىڭ مۆمىن ئەرلىرىگە بىر تەسەللىيدۇر. ئۆتمۈشتىن بۈگۈنگىچە كەلگەن ياخشى ئۆرنەكلەر ئاكتىپ كۆرەشنىڭ يارقىن ئۈلگىلىرى بولۇپ كەلگەنىدى. پىرئەۋننىڭ مۆمىن ئايالى ئاسيە ۋە ھەزرىتى مەريەم ھەر دەۋرنىڭ مۆمىن خانىملىرىغا « مۆمىنە مىسالى » سۈپىتىدە ئۈلگە قىلىپ كۆرسىتىلگەن. ئاسيە ئۆرنىكىمۇ يولدىشى سەۋەبىدىن بىتەلەي بولۇپ قالغان ھەر دەۋرنىڭ مۆمىنە خانىملىرى ئۈچۈن بىر تەسەللىيدۇر ( 11 - 12 ).