ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە رەھىمدىل ئاللاھنىڭ ئىسمى بىلەن( باشلايمەن)
سۈرە « سەپ - سەپ تىزىلغۇچىلار » مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان ساففات ئىسمىنى بىرىنچى ئايەتتىن ئالغان.
بىز ساففات، زارىيات، نازىئات، مۇرسەلات ۋە ئادىيات سۈرىلىرىنىڭ كىرىش قىسمىدىكى نېمىنى سۈپەتلەپ كەلگەنلىكى نامەلۇم بولغان بۇ سۈپەتلەرنىڭ ۋەھىيلەر بىلەن بىۋاستە ياكى ۋاستىلىك مۇناسىۋىتى بولغان شەيئىلەرنى بىلدۈرىدۇ دەپ قارايمىز.
سۈرە مەككىدە نازىل بولغان.ئاللاھ تەئالانىڭ نەبىلىرىگە ياردەم قىلىدىغانلىقىغا دائىر ۋەدىسىنى ئەسلىتىشى بۇ سۈرىنىڭ رەسۇلۇللاھنىڭ ناھايىتى ئېغىر كۈنلەرنى بېشىدىن ئۆتكۈزىۋاتقان بىر مەزگىلدە نازىل بولغانلىقىغا ئىشارەت قىلماقتا ( 171 - 172 ). بۇ تەخمىنەن رىسالەتنىڭ 10 - يىلىدا، ئەقەبە بەيئىتى ئارقىلىق مەدىنە ئۈمىدىنىڭ شەكىللىنىشىدىن بۇرۇن نازىل بولغانلىقى مەلۇم بولماقتا.
سۈرىنىڭ ئانا تېمىسى ئىنساننىڭ ئاخىرەت ئېڭىنى شەكىللەندۈرۈشتۇر. 1 - 11 - ئايەتلەردە، خىتاب قىلىنغۇچىنىڭ دىققىتىنى تارتىش ئاساس قىلىنغان مەككە سۈرىلىرىنىڭ ئۇسلۇبى نامايەن قىلىنغان بولۇپ، ئايەتلەر قىسقا، دىققەت تارتىدىغان ۋە تەسىرلىك ئالاھىدىلىككە ئىگە. سۈرىنىڭ دەسلەپكى ئۈچ ئايىتىدە ئۈچ سۈپەت بايان قىلىنغان.
وَالصَّافَّاتِ صَفًّا (1) فَالزَّاجِرَاتِ زَجْرًا (2) فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا (3)
« (ھەق يولىدا) سەپ - سەپ تىزىلغانلار، (يامانلىقنى) توسىغۇچىلار، (قۇرئاننى) تىلاۋەت قىلغۇچىلار بىلەن قەسەم قىلىمەنكى » ( 1 - 3 ).
سۈرىدە تەۋھىد مەسىلىسى ئايەتلەردە يېپىق ھالدا تەكىتلەنگەن. ئىنساننىڭ لايدىن يارىتىلغانلىقى بۇ سۈرىدە ئىما قىلىپ ئۆتۈلگەن ( 11 ). ئىنكارچىلارنىڭ ئاللاھ تەئالانىڭ ئايەتلىرىنى كۆزگە ئىلمايدىغانلىقى تىلغا ئېلىپ ئۆتۈلگەن ( 14 ). بولۇپمۇ ئۇلارنىڭ ئاخىرەتنى ئىنكار قىلىپ « بىز ئۆلۈپ توپىغا ۋە سۆڭەككە ئايلانغاندىن كېيىن راستتىنلا تىرىلەمدۇق؟ » دېيىشلىرىچۇ تېخى؟ ( 16 ). بۇ پەقەت ئاللاھ تەئالانىڭ ئۆزلىرى ئۈستىدىكى بۇنچىۋالا ئەجرىنى ۋاستىلىق شەكىلدە ئىنكار قىلىشلا بولۇپ قالماي، ئۆزلىرىنىڭ قىلمىشلىرىدىن جاۋابكارلىققا تارتىلىشتىن قاچقانلىقتۇر. جىنايەت ۋە گۇناھنى ئادەتكە ئايلاندۇرۇۋالغانلارنىڭ ئاخىرەتنى ئىنكار قىلىشىمۇ چۈشەنگىلى بولمايدىغان بىر ئەھۋال ئەمەس ( 18 - 34 ). ئايەتلەر بويىچە يامانلار ئالىدىغان جازا ۋە ياخشىلار ئالىدىغان مۇكاپات بايان قىلىنغان. ئىلاھىي قانۇن ناھايىتى ئېنىق بولۇپ، يامانلار جازالىنىدۇ، ياخشىلار مۇكاپاتلىنىدۇ. يامانلارنىڭ ئۆزلىرىگە « ئاتا- بوۋىلىرىنىڭ يولى »نى شىپى كەلتۈرۈشىنىڭ ھېچقانداق قىممىتى يوق ئىكەنلىكىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن ھەزرىتى ئىبراھىم مىسال قىلىنىپ تىلغا ئېلىنىدۇ. بۇ ئارقىلىق چوقۇم ئاتا-بوۋىمىزنىڭ يولىدىن ماڭىمىز دېگۈچىلەرگە ئىمان پىشۋاسى ئىبراھىمنىڭ يولىنى تۇت دېمەكتە. لېكىن، ئۇلار خاتا يولنى تاللىغان: « چۈنكى ئۇلار ئاتا-بوۋىلىرىنىڭ ئازغۇن ئىكەنلىكىنى بايقىغان بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ ئىزىدىن يۈگرەشتى » ( 69 - 70 ).
ياخشىلارنىڭ مۇكاپاتى توققۇز رەسۇل ئۈستىدىن بايان قىلىنغان. يەنى، ھەزرىتى نۇھ، ھەزرىتى ئىبراھىم، قۇربانلىق قىلغان ئوغلى بايان قىلىنغان قىسسەدە ئىسمى زىكىر قىلىنماستىن تىلغا ئېلىنغان ھەزرىتى ئىسمائىل، ھەزرىتى ئىسھاق، ھەزرىتى مۇسا، ھەزرىتى ھارۇن، ھەزرىتى ئىلياس، ھەزرىتى لۇت، ھەزرىتى يۇنۇس ( 75 - 148 ).
بولۇپمۇ ھەزرىتى ئىبراھىم قىسسەسى بۇ سۈرىدە تىلغا ئېلىنىپ، باشقا سۈرىلەردە ھەزرىتى ئىبراھىم ھەققىدە بايان قىلىنمىغان بىر ۋەقە، يەنى ھەزرىتى ئىبراھىمنىڭ بىر تال ئوغلىنى قۇربان قىلىپ چۈش كۆرۈشىدىن ئىبارەت ئېغىر ئېمتىھان بۇ سۈرىدە بايان قىلىنغان. بۇ ئارقىلىق قۇربانلىق بەرمەي تۇرۇپ مۇكاپاتقا -نەتىجىگە ئېرىشكىلى بولمايدىغانلىقىدىن ئىبارەت ھەقىقەت خىتاب قىلىنغۇچىلارنىڭ ئېڭىغا سىڭدۈرۈش مەقسەت قىلىنماقتا: « ھەقىقەتەن بىز (ئىشىنى) قېتىرقىنىپ قىلغۇچىلارنى-ياخشى ئىش قىلغۇچىلارنى مۇشۇنداق مۇكاپاتلايمىز ».
بارلىق ئازغۇنلۇقنىڭ تەكتىدە ئاللاھ تەئالا ھەققىدىكى ناتوغرا تەسەۋۋۇر ياتىدۇ. بۇ ئازغۇنلۇقنىڭ ئەڭ ئالدىدا ئاللاھ بىلەن بىۋاستە مۇناسىۋەتنى ئۈزۈپ تاشلايدىغان شېرىك كەلمەكتە. كۆرۈنىدىغان ۋە كۆرۈنمەيدىغان بىر قاتار نەرسىلەرگە ئاللاھ تەئالاغا ئائىت سۈپەتلەرنى بىرىش شېرىكتۇر ( 149 - 166 ). ھالبۇكى: « كۈچ - قۇدرەت ئىگىسى بولغان رەببىڭ ئۇلارنىڭ تەسەۋۋۇرىدىن ھالقىغان (دەرىجىدە) ئۇلۇغدۇر » ( 180 ).
سۈرىنىڭ ئانا تېمىسىنى سۈرىدە ئەڭ كۆپ ئىشلىتىلگەن « مۇخلىسىين » كەلىمىسى گەۋدىلەندۈرمەكتە. يەنى: « ئىمانىنى ساپ ۋە پاك تۇتۇش تىرىشچانلىقىنى ئاللاھ كۈچەيتىپ بەرگەن بەندىلەر ». قۇرئاندا 8 يەردە تىلغا ئېلىنغان بۇ كەلىمە بۇ سۈرىدىلا بەش قېتىم تىلغا ئېلىنغان. بۇ نۇقتا نەزەردە تۇتۇلغاندا، مەزكۇر سۈرىنى « ئىخلاس » سۈرىسى دەپ ئاتىساقمۇ خاتالاشمايمىز.
رەببىم! بىزنى مۇخلىس بولغان ۋە ئىخلاس بىرىلگەن بەندىلەر قاتارىدىن قىلغايسەن!