ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە رەھىمدىل ئاللاھنىڭ ئىسمى بىلەن (باشلايمەن)
سۈرە « ياخشىنى ياماندىن،ھەقنى باتىلدىن ئايرىغۇچى »مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان « فۇرقان » كەلىمىسى بىلەن ئاتالغان. فۇرقان قۇرئاندا بارلىق ۋەھىيلەرنىڭ ھەم ساغلام ئەقىلنىڭ سۈپىتى قىلىپ ئىشلىتىلگەن،ھەم تەۋرات ھەم قۇرئان بۇ سۈپەت بىلەن ئاتالغان. چۈنكى ئىشەنچلىك نەقىلمۇ، ساغلام ئەقىلمۇ ئىگىسىگە ياخشىنى ياماندىن، چىرايلىقنى سەتتىن، ھەقنى باتىلدىن، توغرىنى ئەگرىدىن ئايرىشقا ياردەم قىلىدۇ. بۇ سۈرە ساھابىلەردىن تارتىپ « فۇرقان » ئىسمى بىلەن ئاتىلىپ كەلگەن.
سۈرىنىڭ ئانا تېمىسى ئىلاھىي تىرىلدۈرۈش لاھىيەسى بولغان ۋەھىي بولۇپ، سۈرىدە ۋەھىينىڭ ماھىيىتى، نازىل بولۇش سەۋەبى، ھېكمىتى، مەقسىتى ۋە ئەھمىيىتى قاتتىق تەكىتلەنگەن. بۇ نۇقتىدىن ئېلىپ ئېيىتقاندا، سۈرە مەزمۇن جەھەتتىن بىر پۈتۈنلۈككە ئىگە.
فۇرقان سۈرىسى « ياخشىنى ياماندىن، ھەقنى باتىلدىن، توغرىنى خاتادىن ئايرىغۇچى» ۋەھىينى تىلغا ئېلىش بىلەن باشلانغان. فۇرقان پەقەت ۋەھىينىڭ سۈپىتى بولۇپلا قالماستىن، ۋەھىي بىلەن شەكىللەنگەن ئەقىلنىڭمۇ سۈپىتىدۇر. چۈنكى ۋەھىي ئەقىلنى بۇ سۈپەتكە ئىگە قىلىش ئۈچۈن نازىل بولغان.
تەۋھىد تېمىسى ھەر سۈرىدە تىلغا ئېلىنغان ئانا تېما. بۇ تېما بەزىدە جۇش ئۇرۇپ ئاققان دەريادەك بىر قاراشتا ئېنىق مەلۇم بولىدۇ. بەزىدە يەر ئاستىدا ئاققان كارىز سۈيىدەك ساداسىز، كۆرۈنمەس ھالدا تىلغا ئېلىنىدۇ. بۇ سۈرىنىڭ بىرىنچى بۆلىكىدە تەۋھىد ۋە ئاخىرەتكە ئىمان چاقىرىقى ئېنىق ھالدا بايان قىلىنغان ( 2 - 19 ). ئاخىرەتكە ئىشەنمەيدىغانلار بىر كۈنى بۇ ھەقىقەت بىلەن يۈزلىشىدۇ. ئۇ كۈندە ئۇلارغا دېيىلىدىغان سۆزلەر بۇ سۈرىدە بايان قىلىنغان بولۇپ، تۆۋەندىكى ئايەتلەر ئوقۇغانلارنىڭ يۈرىكىنى تىترىتىدۇ:
لَا تَدْعُوا الْيَوْمَ ثُبُورًا وَاحِدًا وَادْعُوا ثُبُورًا كَثِيرًا
« (بىراق ئۇ چاغدا ئۇلارغا) «بۈگۈن سىلەر بىر ئۆلۈمنى ئەمەس، تالاي ئۆلۈملەرنى تىلەڭلار» (دېيىلىدۇ) » ( 14 ).
يەنە، نەبىنىڭ ئىنسانلىقىغا قارىتىلغان ئېتىراز ۋە ۋەھىينىڭ بۇ خىل ئېتىرازلارغا باشقا سۈرىدىكىلەرگە ئوخشاش بەرگەن ئەمما ئۆزگىچە بولغان جاۋابى بۇ سۈرىدە ئورۇن ئالغان:
« (ئى پەيغەمبەر!) بىز سەندىن ئىلگىرى ئەۋەتكەن پەيغەمبەرلەرنىڭ ھەممىسى ئەلۋەتتە تاماق يەيتتى، بازارلاردا مېڭىپ يۈرەتتى. بەزىلىرىڭلارنى بەزىلىرىڭلار ئۈچۈن ئىمتىھان ئوبيېكتى قىلدۇقكى، قېنى بەرداشلىق بېرەلەمسىلەركىن؟ رەببىڭ ھەممىنى ئېنىق كۆرۈپ تۇرىدۇ » ( 20 ).
مەككىلىك مۇشرىكلارنىڭ كۆزى، پىل چىشىدىن ياسالغان تەختتە ئولتۇرغان، ئىنسانلارغا « مەن سىلەردىن پەرقلىق بىرى » دەپ مەغرۇرلانغان، مۇئامىلىسى، ھالى ۋە تەرزى بىلەن « مېنى ئۆزەڭلارغا ئوخشاش دەپ ئويلاپ قالماڭلار » دېگەندەك مۇئامىلىدە بولىدىغان بىرىسىنى ئىزدەۋاتقانىدى. لېكىن مۇھەممەت ئەلەيھىسسالامدا ئۇلار ئىزدەۋاتقان بۇ ئۆزگىچىلىك يوق ئىدى. ئۇ ئالدىدا قورقۇپ تىترەپ تۇرغان كىشىگە، « نېمىگە بۇنچە تىترەيسەن؟ مەنمۇ ساڭا ئوخشاش، قۇرۇتۇلغان گۆش يېگەن بىر ئايالنىڭ ئوغلى » دېگەن « بەندە » ۋە « ئىنسان » ئىدى. ئۇنداقتا « بىزگە بىر ئىنساننىڭ ئورنىغا بىر پەرىشتە ئەۋەتىلگەن بولسىچۇ » دېگۈچىلەرنىڭ مەقسىتى نېمە؟ ( 21 ). ئۇلارنىڭ مەقسىتىنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى جانابى ئاللاھ بۇ ئايەتنىڭ ئاخىرىدا مۇنداق بايان قىلغان: « بىز بىلەن ئۇچرىشىشنى كۆزلىمەيدىغانلار: «نېمىشقا بىزگە پەرىشتىلەر چۈشۈرۈلمىدى؟ ياكى بىز نېمىشقا رەببىمىزنى كۆرمەيمىز؟» دېيىشتى . شۈبھىسىزكى، ئۇلار كۆڭلىدە ئۆزلىرىنى چوڭ تۇتۇشتى ۋە تولىمۇ ھەددىدىن ئاشتى » ( 21 ).
ئى ئاللاھ! ساڭا قۇربان بولماي كىمگە قۇربان بولىمىز؟
ئاللاھ رەسۇلىنىڭ « بەندە »لىكى ۋە « ئادىمىي » لىكىگە تايانغان ئەخلاقىنى تاشلاپ، ئۆزىگە پىرئەۋنلەرنىڭ ۋە نەمرۇتلارنىڭ تەرزىنى ياقتۇرغانلار بىر كۈنى « ئىككى قولىنى چىشلەپ: «ئىسىت! مەن رەسۇلۇللاھنىڭ يولىنى تۇتقان بولسامچۇ؟ ئىسىت! مەن پالانىنى (ئۆزۈمگە يېتەكچى) جانجىگەردوست قىلىۋالمىغان بولسامچۇ؟! ئۇ مېنى ماڭا يېتىپ كەلگەن قۇرئان(غا ئەگىشىش)دىن ئازدۇرۇپتىكەن ئەمەسمۇ!» دەپ كېتىدۇ. شەيتان ئىنساننى ئازدۇرۇپ تاشلىۋېتىدۇ (27 - 29). » ئايەتنىڭ ئاخىرىدا پۇشايمان قىلماسلىقنىڭ بىردىنبىر يولى، ۋەھىيگە چىڭ يېپىشىش ئىكەنلىكى كۆرسىتىلگەن. ھەممىمىزنىڭ يىلىكلىرىمىزنى قوشۇپ تىترىتىدىغان ئۇ مۆجىزىۋىي ئايەت بۇ يەردە تىلغا ئېلىنىدۇ. ئىنساننىڭ ھەقىقەت ئىزدەش يولىدا ۋەھىينىڭ مۇنازىرە تەلەپ قىلمىغۇدەك ئورنى تەكىتلەنگەن بۇ ئايەت، ھېساپ كۈنىدە رەسۇلۇللاھنىڭ بۇ شىكايىتىنى بايان قىلماقتا:
وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآَنَ مَهْجُورًا
« (ئۇ كۈنى) رەسۇلۇللاھ: «ئى رەببىم! شۈبھىسىزكى، مېنىڭ قوۋمىم بۇ قۇرئاننى تاشلاندۇق قىلىشتى» دەيدۇ » ( 30 ).
ئايەتتە تىلغا ئېلىنغان « مەھجۇر » كەلىمىسى، مەترۇك يەنى تەرك ئېتىلگەن مەنىسىنى بىلدۈرمەيدۇ. مەترۇك، « تەرك قىلىنغان »، « ئۆزىدىن يىراقلاشقان »، « قولدىن چىقىرىۋەتكەن » نەرسە ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ. لېكىن، « مەھجۇر » كەلىمىسى، قولىدا بولسىمۇ « رولى قالمىغان »، « كېرەككە كەلمەيدىغان »، « قولىدا بولسىمۇ خۇددى يوقتەك مۇئامىلە قىلىنغان » مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ. مانا بۇ قۇرئاننىڭ مەھجۇر قىلىنىشى بولۇپ، رەسۇلۇللاھ دەرگاھى ئىلاھىيدە بۇ ئەھۋال ئۈستىدىن شىكايەت قىلىدۇ.
رەسۇلۇللاھ، ئۈممىتى تەرىپىدىن ۋەھىي مەھجۇر قىلىنغان بىردىنبىر نەبى ئەمەس. بۇ ئايەتنىڭ ئارقىسىدا ھەزرىتى مۇسا ۋە ھارۇن بىلەن پىرئەۋن ۋە قوۋمىگە ئەۋەتىلگەن، شۇنداقلا ھەزرىتى نۇھ بىلەن قوۋمىگە، ئاد ۋە سەمۇدقا، رەس ئاھالىسىگە ئەۋەتىلگەن ۋەھىيلەر تىلغا ئېلىنىپ بۇ رىئاللىق بايان قىلىنغان ( 35 - 39 ).
ۋەھىينى يەتكۈزگەن ئەلچى ئارقىلىق بۇ ۋەھىيگە قارشى چىققۇچىلارنىڭ « نەپسى خاھىشىنى ئىلاھلاشتۇرىۋالغانلىقىنى » ئېيتىپ ( 43 )، بۇلارنىڭ « ئەقلىنى ئىشلەتمەيدىغان كىشىلەر » ئىكەنلىكى، شۇڭا « چارۋىلارغا ئوخشاپ قالغانلىقى » ( 44 ) تەكىتلەنگەن.
سۈرىدە رەھمان ياخشى كۆرىدىغان بەندىلىرىنىڭ ئۇنىڭغا قانداق دۇئا قىلىدىغانلىقىنى كۆرىمىز. پەقەت قانداق دۇئا قىلىدىغانلىقىنىلا ئەمەس، يەنە ئۇلارنىڭ سۈپەتلىرىدىنمۇ خەۋەردار بولىمىز.
سۈرە ئىمان ئېيتقان ۋە ئىمان ئېيتمىغان كىشىلەرگە ئورتاق خىتاب قىلغان ھالدا ئاخىرلىشىدۇ:
قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا
« ئەگەر سىلەرنىڭ دۇئالىرىڭلار بولمىسا، رەببىمنىڭ نەزىرىدە (يەنە) نېمە قىممىتىڭلار بولاتتى؟» ( 77 ).
بەندە ئۆزىدىن بىر نەرسىنىڭ سورىلىشىنى ئانچە ياقتۇرۇپ كەتمەيدۇ. لېكىن ئاللاھ ئۆزىدىن بىر نەرسە تەلەپ قىلىنىشىدىن خۇرسەن بولىدۇ.