ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە رەھىمدىل ئاللاھنىڭ ئىسمى بىلەن (باشلايمەن)
سۈرە بىرىنچى ئايەتتە تىلغا ئېلىنغان « قۇرۇپ كەتتى ( غەزەپكە ئۇچرىدى ) » مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان « تەببەت » كەلىمىسى بىلەن ئاتالغان:
« ئەبۇ لەھەبنىڭ ئىككى قولى قۇرۇپ كەتسۇن! (ئەمەلىيەتتە) ئۇ (نىڭ ئۆزى) قۇرۇپ كەتتى (1) ».
تەببەن، ئەرەبچىدە بىر لەنەتلەش ئىپادىسى بولۇپ، رەسۇلۇللاھ سافا تېغىدا قوۋمىنى تەۋھىدكە چاقىرغان ۋاقىتتا، ئۇنىڭغا بىرىنچى بولۇپ ئەبۇ لەھەب قارشى چىققان ۋە رەسۇلۇللاھقا « تەببەن » دېگەن. قۇرئان ئەبۇ لەھەبنىڭ بۇ بەددۇئاسىنى ئۆزىگە قايتۇرغان.
دەسلەپكى مەزگىلدىكى مۇسھەب ۋە تەپسىرلەردە سۈرە مۇشۇ ئىسىم بىلەن تىلغا ئېلىنغان. تىرمىزىدىمۇ بۇ ئىسىم بىلەن ئاتالغان. بەزى مۇسھەب ۋە تەپسىرلەردە سۈرىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى كەلىمىسى بولغان « مەسەد » بىلەن ئاتالغان.
سۈرە مەككىدە نازىل بولغان. ھەزرىتى ئوسمان ۋە ئىبن ئابباسنىڭ نۇزۇل تەرتىپىدە فاتىھە سۈرىسىدىن كېيىنلا 6 - ۋە 7 - قاتارغا تىزىلغان. بۇ ئەھۋالدا سۈرىنىڭ نازىل بولۇش تارىخى دەۋەتنىڭ 1 - يىلىنىڭ ئالدىنقى يېرىمىغا توغرا كېلىدۇ. يەنە ئىبنى ئابباستىن كەلگەن بۇخارى ۋە مۇسلىم قاتارلىق بىر قانچە مەنبەدە نەقىل قىلىنغان نۇزۇل سەۋەبىگە مۇناسىۋەتلىك رىۋايەتلەرگە ئاساسلانغاندا، مەزكۇر سۈرە ئەڭ بالدۇر دېگەندە دەۋەتنىڭ 6 - ياكى 7 - يىلىدا نازىل بولغان ۋە 47 - ئورۇندىكى شۇئەرا سۈرىسىنىڭ ئارقىسىغا تىزىلىدۇ. لېكىن، بۇ رىۋايەتلەرنىڭ ھەممىسى تەببەت سۈرىسىنىڭ نازىل بولىشىغا سەۋەب بولغان ئامىل « قوۋمىڭنى ۋە ئۇرۇق - تۇققانلىرىڭنى ئاگاھلاندۇر » ( شۇئەرا، 214 ) ئايىتى بىلەن باشلايدۇ.
بىرىنچى قاراشقا قارىساق، نازىل بولۇش ۋاقتى بەك بالدۇر. چۈنكى، ئەبۇ لەھەب رەسۇلۇللاھنىڭ تاغىسى ۋە مەزكۇر سۈرىنىڭ ئانا تېمىسى بولۇپ، بۇ سۈرە تاغا بىلەن جىيەن ئارىسدىكى يىرىكلىشىش ئۈزۈلەي دەپ قالغان زىل مۇناسىۋەتنى بىراقلا ئۈزۈپ تاشلىغان. بۇ مۇناسىۋەتنىڭ يىرىكلىشىشى ئۈچۈن بەلگىلىك زامان ئۆتكەن بولىشى ۋە بىر قىسىم ۋەقەلەر يۈز بەرگەن بولىشى كېرەك. بۇ سەۋەبتىن نازىل بولۇش ۋاقتىنى دەۋەتنىڭ 1 - يىلى دېگىلى بولمايدۇ.
ئىككىنجى ئېھتىمال نەزەردە تۇتۇلغاندا، يەنى مەزكۇر سۈرە شۇئەرا سۈرىسىنىڭ ئارقىسىغا تىزىلغاندا بەك كېيىن بولۇپ كېتىدۇ. دەۋەت باشلانغان تۇنجى يىل نەزەردە تۇتۇلغاندا، سۈرىنىڭ ئانا تېمىسىغا ئەڭ مۇۋاپىق بولغان نازىل بولۇش ۋاقتى دەۋەتنىڭ 2 - يىلىغا، كافىرۇن سۈرىسىنىڭ ئارقىسىغا توغرا كەلمەكتە.
كافىرۇن سۈرىسىدە، باھا تالىشىش (يەنى شەرتلىشىش) ھاياتىغا سېڭىپ كەتكەن كاپىرلاردىن سۆز ئېچىلغان. بۇ سۈرىدە ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى باھا تالىشىشقا ئەڭ خۇشتار تىپ بولغان بىر ئىسىم، يەنى، ئەبۇ لەھەب كۇپۇرنىڭ ۋەكىلى سۈپىتىدە تونۇشتۇرۇلماقتا، يەنى ئەبۇ لەھەب:
تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ (1) مَا أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ (2) سَيَصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ (3)
« ئەبۇ لەھەبنىڭ ئىككى قولى قۇرۇپ كەتسۇن! (ئەمەلىيەتتە) ئۇ (نىڭ ئۆزى) قۇرۇپ كەتتى (1). ئۇنىڭغا مال-مۈلكى ۋە ئېرىشكەن نەرسىلىرى ئەسقاتمىدى ( 2). ئۇ لاۋۇلداپ تۇرغان ئوتقا كىرىپ كۆيىدۇ (3). ئۇنىڭ خوتۇنىمۇ مەھكەم ئېشىلگەن ئارغامچىنى بوينىغا باغلاپ ئوتۇن يۈدگەن پېتى (لاۋۇلداپ تۇرغان ئوتقا) كىرىپ كۆيىدۇ (4)-(5).»
رەسۇلۇللاھنىڭ تاغىسى ئابدۇلئۇززا، سۈرىدە كىنايىلىك بىر شەكىلدە « لاۋۇلداپ تۇرغان ئوتنىڭ دادىسى » مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان بىر سۈپەت بىلەن تىلغا ئېلىنغان. نۇزۇل سەۋەبىدىكى رىۋايەتلەردىن بىرىسىدە، بۇ شەخىسنىڭ خاراكتېرىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان بىر باھا تالىشىش ۋەقەسى بايان قىلىنغان. ئەبۇ لەھەب رەسۇلۇللاھنىڭ يېنىغا كېلىپ: « مەن مۇسۇلمان بولسام ماڭا نېمە ( مۇكاپات ) بار؟ » دەپ سورايدۇ. رەسۇلۇللاھ « باشقىلارغا نېمە بولسا ساڭىمۇ شۇ بار » دەپ جاۋاب بېرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن ئۇ: « مېنى باشقىلار بىلەن تەڭ ئورۇنغا قويغان دىن دىن بولامدۇ؟ » دېگەن. ئۇنىڭ مەنپەئەتپەرەستلىكى بەدىردىمۇ كۆرۈلگەنىدى. ئۇ جەڭ مەيدانىغا بېرىپ مەرتلەرچە جەڭ قىلىشتىن قېچىپ، ئۆزىنىڭ ئورنىغا ئادەم ياللاپ ئەۋەتكەن.
قۇرئان رەسۇلۇللاھتىن باشقا شۇ دەۋردە ئۆتكەن ئىككى كىشىنىڭلا ئىسمىنى، يەنى ياخشىلاردىن بولغان ھەزرىتى زەيدنى ۋە ئەسكىلەردىن بولغان ئەبۇ لەھەبنى تىلغا ئالغان. ئەبۇ لەھەب بۇ سۈرىدە تارىخى بىر شەخس ئەمەس، ئىمانغا قارشى قارىغۇلارچە ئۇرۇش قىلغان ئىنكارچىلارنىڭ تىپىك ۋەكىلى سۈپىتىدە تىلغا ئېلىنغان. بۇ ئارقىلىق خىتاب قىلىنغۇچىغا:
« ئەبۇ لەھەب ئۆلىدۇ، لېكىن ئەبۇ لەھەبلىك مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ » دەيدۇ
